Thực phẩm có độc tố tự nhiên là các loại thực phẩm bản thân có sẵn các chất độc bao gồm: thực phẩm chứa độc tố tự nhiên có nguồn gốc từ động vật như cá nóc, so biển, cóc, nhuyễn thể hai vỏ..., thực phẩm chứa độc tố tự nhiên có nguồn gốc từ thực vật như nấm độc, đậu mèo, mầm khoai tây, cà độc dược, khoai mì, măng....và độc tố của nấm (các loại hạt, ngũ cốc ẩm móc….)
Tùy vào loại thực phẩm, lượng tiêu thụ thực phẩm và cách chế biến mà người ăn có thể bị ngộ độc và biểu hiện với các mức độ khác nhau: buồn nôn, nôn, rối loạn cảm giác, vận động, co giật, hôn mê; hoặc mạch nhanh, tăng hoặc hạ huyết áp, rối loạn nhịp tim, tím tái, khó thở, ngừng thở....
Ngộ độc thực phẩm có độc tố tự nhiên thường liên quan đến vị trí địa lý; mùa vụ khai thác, thu hái thực phẩm và thường có tỷ lệ tử vong rất cao.
Để phòng ngừa ngộ độc thực phẩm có độc tố tự nhiên, người tiêu dùng cần chủ động lựa chọn những thực phẩm an toàn hoặc biết cách chế biến, loại trừ chất độc trước khi ăn. Một số khuyến cáo để phòng chống ngộ độc đối với một số thực phẩm có độc tố tự nhiên thường gặp là:
- Không ăn cá nóc, so biển, ốc biển lạ dưới bất kỳ hình thức chế biến nào kể cả đã đun chín, cá khô, sấy, hay làm mắm….vì trong cá nóc, so biển có chứa độc tố Tetradotoxin gây ngộ độc nếu nặng sẽ dẫn đến tử vong.
- Ngộ độc thực phẩm do độc tố cóc xảy ra do ăn thịt cóc bị nhiễm độc tố (do nhựa cóc, gan, mật bị dập nát dính trên thịt cóc) và có trường hợp do ăn gan, trứng cóc. Triệu chứng ngộ độc độc tố cóc xuất hiện từ 1 - 2 giờ sau khi ăn với các biểu hiện: đau bụng, nôn mửa dữ dội, có thể bị tiêu chảy; hồi hộp, đánh trống ngực, tim đập nhanh, đau như kim chích ở đầu ngón tay, chân, tê môi, chóng mặt, ảo giác, vã mồ hôi lạnh, có thể khó thở…Nếu nhựa cóc bắn dính trực tiếp vào niêm mạc mắt xuất hiện bỏng rát, phù nề niêm mạc...Ngộ độc do độc tố cóc tiên lượng rất nặng, tỷ lệ tử vong rất cao. Vì vậy để phòng chống ngộ độc thực phẩm do ăn thịt cóc chỉ sử dụng những sản phẩm của cóc đã qua chế biến dưới dạng thực phẩm, thuốc đã được các cơ quan chức năng cho phép lưu hành; nếu muốn sử dụng thịt cóc để ăn cần loại bỏ cóc tía (cóc có mắt mầu đỏ), thịt cóc theo đúng quy trình (cắt bỏ đầu dưới hai tuyến mang tai, chặt 4 bàn chân, lột da trong chậu nước, khoét bỏ hậu môn, loại bỏ hết ruột, trứng, gan, mật, rửa sạch nhiều lần dưới vòi nước sạch), chỉ lấy thịt, xương để chế biến thành thực phẩm.
- Không ăn các loại rau, củ, quả rừng lạ, chưa biết rõ nguồn gốc; chỉ sử dụng nấm khi biết chắc chắn nấm ăn được; tuyệt đối không được ăn nấm lạ, nấm hoang dại. Không được ăn thử nấm, dứt khoát loại bỏ nấm khi còn nghi ngờ.
- Không nên mua hoặc chế biến thức ăn từ những củ khoai đã mọc mầm hay những củ có vỏ đã chuyển sang màu xanh vì trong đó có hàm lượng chất solanin tăng lên rất cao. Triệu chứng ngộ độc là đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy, khó thở.
- Các loại hạt, bắp, lạc, ngũ cóc... bảo quản tốt, tránh để ẩm mốc; không ăn những hạt, ngũ cốc đã bị mốc, thâm đen. Nấm mốc trên các loại hạt, ngũ cốc rất độc, người ăn phải sẽ bị ngộ độc với các triệu chứng: đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy...
- Trong măng, khoai mì có chứa Xyanua là chất gây độc do vậy khi ăn măng tươi phải ngâm, rửa kỹ trong nước nhiều giờ và luộc bỏ nước nhiều lần trước khi chế biến. Đối với khoai mì phải bóc vỏ, ngâm nước lạnh nhiều giờ trước khi chế biến.
Ngộ độc thực phẩm có độc tố tự nhiên có thể gây tử vong nhanh, nếu không được cấp cứu kịp thời. Vì vậy khi có các biểu hiện ngộ độc sau khi sử dụng thực phẩm nghi có độc tố tự nhiên, cần nhanh chóng đưa người nghi ngờ bị ngộ độc tới cơ sở y tế gần nhất để được cấp cứu, xử trí kịp thời.
TTVH