Xã hội luôn vận động và biến đổi không ngừng, trong quá trình vận động ấy, không thể không xuất hiện những va chạm, đối lập, khác biệt giữa tư tưởng, nhận thức, đạo đức, hành vi và lợi ích dẫn đến những mâu thuẫn, xung đột tất yếu, nhất là tại các khu vực dân cư. Do đó, công tác hòa giải ở cơ sở đã được hình thành, phát triển từ rất sớm và hòa giải viên chính là bàn tay thắt chặt sợi dây đoàn kết trong đời sống dân cư ở mọi thời điểm.
Theo Luật Hòa giải ở cơ sở 2013, hòa giải ở cơ sở là việc hòa giải viên hướng dẫn, giúp đỡ các bên đạt được thỏa thuận, tự nguyện giải quyết với nhau các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật theo quy định của Luật này. Tại Điều 3 của Luật này cũng quy định, việc hòa giải ở cơ sở được tiến hành đối với các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật, trừ các trường hợp mâu thuẫn, tranh chấp xâm phạm lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng; vi phạm pháp luật về hôn nhân và gia đình, giao dịch dân sự mà theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự không được hòa giải; vi phạm pháp luật mà theo quy định phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc bị xử lý vi phạm hành chính; mâu thuẫn, tranh chấp khác không được hòa giải ở cơ sở theo quy định pháp luật… Hòa giải ở cơ sở cũng là một trong những hình thức hòa giải trước tố tụng hiện nay tại Việt Nam, bên cạnh việc giải quyết thông qua thủ tục hành chính, thủ tục tố tụng tại Tòa án…
Tính đến nay, trên địa bàn Quận 4 có 82 tổ hòa giải cơ sở với 302 hòa giải viên, trong đó, đã tiếp nhận và giải quyết 113 vụ việc, số vụ việc hòa giải thành đạt 96,4% (109/113 vụ việc). Hàng năm, đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở đều được củng cố cả về số lượng lẫn chất lượng thông qua công tác bồi dưỡng, hướng dẫn nghiệp vụ, kỹ năng thực hiện công tác tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật.
Có thể nói, hòa giải ở cơ sở cũng là một trong những hình thức của công tác dân vận, bởi hòa giải viên cơ sở luôn là những người uy tín, gần dân, sát dân, nắm chắc địa bàn và thấu hiểu hoàn cảnh, điều kiện của từng hộ gia đình cũng như các cá nhân đang sinh sống tại địa phương. Bên cạnh đó, hòa giải viên còn phải vận dụng hiệu quả kiến thức pháp luật, đạo đức xã hội và kinh nghiệm cuộc sống để giải thích, hướng dẫn, thuyết phục và cảm hóa các bên xóa bỏ mâu thuẫn, tranh chấp.
Với hơn 10 năm làm công tác hòa giải ở địa phương và nhận được sự tin tưởng, yêu mến của người dân, cô Nguyễn Thị Hiệp, Tổ trưởng Tổ hòa giải số 5, Khu phố 5, Phường 9 cho biết, để công tác hòa giải ở cơ sở thực sự có hiệu quả, quan trọng nhất là bước tiếp cận sự việc, tiếp cận người trong cuộc và cách nhìn nhận mâu thuẫn đó, sao cho góc nhìn của hòa giải viên phải luôn luôn trung lập, không thiên vị bất cứ bên nào. Trong quá trình hòa giải, các sự việc dân sự đa số đều có tính chất như nhau, chủ yếu là tranh cãi, mâu thuẫn trong hôn nhân, gia đình hay việc tình cảm lối xóm bất ổn, xích mích, tranh chấp lẫn nhau; nhưng đối với mỗi sự việc, đòi hỏi hòa giải viên phải ứng biến tùy theo hoàn cảnh, tâm tư và tính cách của mỗi người trong cuộc.
Tại địa bàn cô Hiệp đang phụ trách chủ yếu là người dân lao động, do đó trong quá trình hòa giải, cô và các hòa giải viên khác thường xuyên phải sử dụng cách tiếp cận dễ gần, dễ mến, đôi khi pha chút hài hước để người dân mở lòng chia sẻ mọi điều, từ đó mới có thể giải quyết tận gốc vấn đề và không để lại bức bối về sau cho họ. Cô cùng các hòa giải viên địa phương cũng tâm niệm “Nói để người dân hiểu và chấp hành, chứ không phải đấu lý với họ”… Sau mỗi lần hòa giải, cô cũng thường xuyên thăm hỏi, động viên, nắm bắt tư tưởng của người dân; việc mọi người có thể thay đổi nhận thức, hành vi sai trái sau mỗi mâu thuẫn, từ đó biết kiềm chế, sửa chữa sai lầm để mọi mối quan hệ trở nên tốt hơn chính là món quà lớn nhất đối với cô cũng như mỗi hòa giải viên cơ sở khác.
Cô Phạm Thị Thiêm (trái) tuyên truyền, nâng cao kiến thức pháp luật cho người dân tại địa bàn dân cư. |
Cùng chung suy nghĩ đó, cô Phạm Thị Thiêm, Tổ trưởng Tổ hòa giải Khu phố 5, Phường 18 cũng chia sẻ, trong phạm vi giải quyết của hòa giải viên cơ sở, thường là các sự việc liên quan đến tranh chấp đất đai giữa các hộ liền kề, mâu thuẫn trong gia đình, dòng họ… Khi bắt đầu giải quyết một sự việc mâu thuẫn, cá nhân cô thường đặt tình cảm lên trước lý lẽ, trước tiên là để thể hiện thiện chí tôn trọng cảm xúc của các bên, sau đó mới đi vào lý lẽ để họ hiểu và có cái nhìn thông suốt hơn. Nhưng đặc biệt, tình cảm vẫn phải đứng trên quan điểm trung lập để có sự công bằng trong việc giải quyết các sự việc. Cô cũng nhấn mạnh, song song với sự khéo léo, mềm dẻo, hòa giải viên cần nắm bắt, ghi nhận thông tin nhanh chóng, đáp ứng kịp thời các yêu cầu giải quyết mâu thuẫn từ Nhân dân, đó cũng chính là chìa khóa để công tác hòa giải ở cơ sở ngày một hiệu quả và thấu tình đạt lý.
Sau mỗi lần hòa giải, hòa giải viên cơ sở thường xuyên thăm hỏi, động viên, nắm bắt tư tưởng của người dân. |
Quận 4 quyết tâm đăng ký và xây dựng 13 Tổ hòa giải thực hiện mô hình “Tổ hòa giải tiêu biểu” cấp Thành phố. |
Bên cạnh việc kịp thời nắm bắt và giải quyết triệt để các mâu thuẫn, đội ngũ hòa giải viên cơ sở cũng có trách nhiệm tuyên truyền, nâng cao kiến thức pháp luật cho các mọi tầng lớp Nhân dân; triển khai vận động Nhân dân tham gia các phong trào thi đua yêu nước tại địa phương, đặc biệt tại các khu chung cư cao tầng. Từ đó, nâng cao ý thức thượng tôn pháp luật, tinh thần cộng đồng đoàn kết và góp phần xây dựng đời sống văn hóa, văn minh.
Thực tế cho thấy rằng, khi những mâu thuẫn, tranh chấp giữa con người, dù là nhỏ nhất được giải quyết kịp thời, dứt điểm thì sẽ không bao giờ có khả năng xảy ra những vụ việc nghiêm trọng, đáng tiếc. Do đó, việc thực hiện hiệu quả công tác hòa giải ngay từ cơ sở, mà nòng cốt là đội ngũ hòa giải viên cơ sở không chỉ góp phần gắn kết mọi người trong cộng đồng, mà còn góp phần đảm bảo an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao hình ảnh người Việt Nam đoàn kết, hòa hiếu, tương thân tương ái.
Phương Ngân