Kỷ niệm 41 năm ngày Giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất Tổ quốc (30/4/1975 – 30/4/2016):
Quận 4, ngày 30 tháng 4 năm 1975
Kể từ khi chiến dịch Hồ Chí Minh phát pháo lệnh (17 giờ ngày 26/4/1975), quần chúng Sài Gòn – Gia Định đã nổi dậy ở nhiều khu vực ngoại thành và nội thành. Thực tế sau “tuyên bố bàn giao” của Tổng thống chính quyền Sài Gòn Dương Văn Minh vào lúc 9 giờ 30 sáng 30/4/1975, quân Sài Gòn ở ven và trong Sài Gòn, trừ một số ngoan cố, hầu hết tan rã hoặc chống cự một cách tuyệt vọng. Sự nổi dậy tại chỗ được chuẩn bị chu đáo, quân Cách mạng giải phóng đến đâu thì trật tự an ninh được xác lập đến đó.
Trong thời cơ ấy, tại Quận 4 đã có khí thế nổi dậy trước khi quân Giải phóng tới, khí thế ấy nằm ngay trong lòng người công nhân, người lao động Quận 4. Nhân dân Quận 4 cùng với nhân dân Sài Gòn - Gia Định đã tham gia tại chỗ và chuyển từ ngoài vào vũ khí, lương thực, nhiên liệu, thuốc men, dụng cụ y tế góp phần bảo đảm hậu cần cho chiến dịch Hồ Chí Minh thắng lợi.
Sau một thời gian chuẩn bị, vào sáng ngày 30/4/1975, một cánh quân khởi nghĩa của Thành Đoàn do đồng chí Trần Thị Ngọc Hảo (Tư Tín) phụ trách, đặt tại Ký nhi viện, số 2 đường Lê Quốc Hưng (nay là Trung tâm Y tế dự phòng Quận 4 và Bệnh viện Quận 4), đã nghi trang bằng áo blouse trắng, mang băng tay chữ thập đỏ, di chuyển trên đường phố giới nghiêm rải truyền đơn, phát loa kêu gọi, treo cờ, biểu ngữ trên các tuyến đường: Lê Quốc Hưng, Bến Vân Đồn, Đỗ Thành Nhân (nay là Đoàn Văn Bơ), Tôn Đản, Tôn Thất Thuyết, cầu Calmette … 12 giờ trưa ngày 30/4/1975, dội đã kéo quân tiếp quản trụ sở phường Xóm Chiếu. Lực lượng này là một trong 5 cánh quân khởi nghĩa của Thành Đoàn tại các địa điểm: Bàn Cờ - Quận 3, Phú Nhuận, Cầu Bông – Bình Thạnh, Phú Thọ Hòa – Tân Phú và Khánh Hội - Quận 4.
Ở phường Khánh Hội, với sự chuẩn bị từ những ngày trước, đến khoảng 10 giờ 30 ngày 30/4/1975, một số công nhân nòng cốt cách mạng của nhà máy chỉ sợi Khánh Hội (SICOVINA) cùng với thanh niên tại địa phương lập tiểu đội vũ trang bao vây bót Trần Văn Cát (trên đường Tôn Thất Thuyết, phường 18 hiện nay), kêu gọi cảnh sát trưởng đầu hàng, sau đó tràn vào chiếm bót trước sự sợ hãi và chấp nhận vô điều kiện của bọn cảnh sát. Cùng lúc với việc chiếm bót, lực lượng quần chúng tại chỗ đã vào chiếm giữ trụ sở phường Khánh Hội mà không tốn viên đạn, giọt máu nào.
Cũng trong sáng 30/4/1975, tại khóm 5 - phường Cây Bàng (nay thuộc phường 3), một tổ nòng cốt được xây dựng trong lực lượng Nhân dân tự vệ đã khống chế, quản lý chìa khóa tủ súng, tủ hồ sơ giấy tờ, sau đó đã tiến hành tiếp quản đầy đủ cơ sở vật chất vừa đúng lúc chính quyền Sài Gòn tuyên bố đầu hàng.
Trưa 30/4/1975, sau khi Tổng thống Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng vô điều kiện, thì lực lượng cách mạng tại chỗ ở Quận 4 tiếp tục huy động quần chúng nổi dậy giành chính quyền. Tại khu vực Cảng Sài Gòn, bộ đội chủ lực thuộc Trung đoàn 209, Sư đoàn 7 đã vào chiếm giữ, kể cả trụ sở công an Cảng Sài Gòn (nay là cơ quan Bộ đội Biên phòng Cảng thành phố Hồ Chí Minh).
Vào thời điểm chiến thắng đó, cán bộ chiến sĩ Quận 4 từ căn cứ Bàn Long (thuộc huyện Châu Thành, Tiền Giang hiện nay) tiến về Sài Gòn theo 3 mũi, do đồng chí Bí thư Quận ủy Lê Văn Thành (Bảy Thành) và các Ủy viên là đồng chí Lê Minh Nhựt (Sáu Nghị), Trang Thanh Tân (Sáu Đấu) lãnh đạo đã kịp thời về đến Quận 4, cùng một số cán bộ cơ sở của các ban ngành, đoàn thể thành phố và lực lượng tại chỗ, nhanh chóng làm chủ tất cả các phường, khóm trong toàn quận, tổ chức thu gom vũ khí, quản lý chặt chẽ các chiến lợi phẩm, ổn định tình hình an ninh trật tự. Quần chúng tich cực tập hợp tại các phường mỗi lúc một đông. Họ tiếp tế thức ăn, nước uống, trái cây…cho lực lượng chốt giữ. Họ đề nghị được làm việc, được phân công. Ai ai cũng muốn góp phần mình vào ngày vui lớn. Ngoài đường, cờ giải phóng, biểu ngữ ủng hộ cách mạng, mừng chiến thắng cũng được treo khắp nơi. Không khí như ngày hội.
Ngay chiều 30/4/1975, Quận ủy Quận 4 túc trực tại tòa hành chánh quận (nay là trụ sở Ủy ban nhân dân Quận 4) chỉ đạo chung. Qua cán bộ cơ sở được rải khắp trong quần chúng, Quận ủy đã chỉ đạo thông suốt và thống nhất, tập hợp được lực lượng, huy động được nhân dân.
17 giờ ngày 30/4/1975, tiếng súng đã thực sự chấm dứt ở Sài Gòn. Thành phố hơn 3 triệu rưỡi dân vừa qua cuộc chiến tranh 30 năm, được giải phóng nguyên vẹn trong trạng thái trật tự và niềm hân hoan từ nội ô ra ven đô, đến độ gây ngạc nhiên cho hầu hết những người nước ngoài có mặt tại Sài Gòn trong những giờ phút lịch sử. Và Quận 4 cũng được giải phóng nguyên vẹn trong niềm hân hoan vỡ òa của nhân dân đất Cảng Khánh Hội Xóm Chiếu, lan tỏa từ những con hẻm nhỏ đến những góc phố, những tuyến đường và bến cảng. Đảng bộ, nhân dân và lực lượng vũ trang Quận 4, cùng với một cánh quân của Thành đoàn Sài Gòn – Gia Định và Trung đoàn 209 thuộc Sư đoàn 7 anh hùng đã tiếp quản Quận 4 với sự toàn vẹn về cơ sở vật chất, trong đó có nhiều xí nghiệp và Cảng Sài Gòn.
Nguyễn Hoài Bão