Việt Nam và Lào là hai nước láng giềng có ý nghĩa chiến lược hết sức quan trọng đối với an ninh của nhau, có lịch sử văn hoá phát triển lâu đời, có mối quan hệ và lợi ích kinh tế - xã hội gắn bó, có chung số phận phải chiến đấu chống ngoại xâm trong nhiều thời kỳ lịch sử.
Bộ đội Việt Nam và Lào tiến hành tuần tra chung biên giới. |
Hai nước có chung đường biên giới với tổng chiều dài khoảng 2.067 km, đi qua 10 tỉnh biên giới của Việt Nam là Điện Biên, Sơn La, Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế, Quảng Nam và Kon Tum; tiếp giáp với 10 tỉnh biên giới của Lào là Phông-sa-lỳ, Luổng-phạ-băng, Hủa-phăn, Xiêng-khoảng, Bô-ly-khăm-xay, Khăm-muộn, Sa-vẳn-nạ-khệt, Sa-la-van, Xê-kông và Ăt-tạ-pư. Điểm khởi đầu của đường biên giới ở vị trí ngã ba biên giới Việt Nam - Lào - Trung Quốc (Điện Biên), kết thúc ở vị trí ngã ba biên giới Việt Nam - Lào - Căm-pu-chia (Kon Tum). Phía Việt Nam có 153 xã, 36 huyện biên giới, 94 đồn biên phòng.
Vùng biên giới Việt Nam - Lào là một vùng hoàn toàn đồi núi. Ở phía Bắc, vùng này được tạo thành bởi những đỉnh núi độ cao trung bình 1.500 - 1.800 m. Nhiều sông suối chảy qua những thung lũng cắt ngang tạo ra một quang cảnh chia cắt. Vùng địa lý tiếp theo về phía Nam tạo ra một vùng khó qua lại của dải Trường Sơn, có những núi cao 2.000 m. Đoạn cuối của biên giới Việt - Lào thấp dần. Toàn vùng biên giới chịu sự chi phối của gió mùa điển hình ở Đông Nam á, nên biên giới miền Trung khắc nghiệt vào mùa hè. Đường sá và vận tải chủ yếu nối liền các khu trung tâm của Việt Nam với trung tâm các tỉnh của Lào, như đường quốc lộ 7, 8, 9, còn các đường khác giao lưu qua lại rất ít.
Dân cư sinh sống ở khu vực biên giới chủ yếu là dân tộc thiểu số. Sự phân bố dân cư các xã biên giới Việt Lào mang tính đặc thù của vùng núi cao, vùng sâu, vùng xa, phức tạp và hiểm trở. Nhìn chung, cư dân dọc tuyến rất thưa, chủ yếu tập trung ở thị trấn, thị xã và ven đường quốc lộ.
Các dân tộc thiểu số ở khu vực biên giới biên giới Việt - Lào sinh sống ở các vùng núi cao từ lâu đời, có nhiều quan hệ gắn bó với nhau và với đồng bào Kinh tạo thành một cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Đồng bào các dân tộc hai bên biên giới có quan hệ dòng họ với nhau từ lâu. Tính đa dạng về sắc tộc và mối quan hệ thân thiết giữa các nhóm cộng đồng dân tộc đã tạo cho khu vực biên giới có nền văn hoá đa dạng và là những điều kiện để phát triển khu vực biên giới hợp tác và hữu nghị đặc biệt.
Sản xuất của cư dân dọc tuyến biên giới mang tính chất phân tán, tự cung, tự cấp, tự sản, tự tiêu, có rất ít sản phẩm trở thành hàng hóa. Do điều kiện kinh tế và xã hội thiếu thốn, trình độ dân trí thấp, tỷ lệ mù chữ và tái mù chữ cao, tôn giáo có chiều hướng phát triển và diễn biến phức tạp.
Biên giới Việt - Lào đã hình thành từ thế kỷ XIV, nhưng chỉ giới hạn ở vùng biên giới, chưa được xác định thành đường biên giới. Trước năm 1945, Việt Nam và Lào đều là xứ bảo hộ nằm trong Đông Dương thuộc Pháp, ranh giới giữa xứ Ai Lao và các xứ Bắc Kỳ, Trung Kỳ là ranh giới hành chính. Vấn đề biên giới lãnh thổ, chủ quyền quốc gia chưa được đặt ra.
Sau khi giành được độc lập, Việt Nam và Lào đều trở thành các quốc gia độc lập, có chủ quyền. Ranh giới hành chính trước đây đương nhiên trở thành biên giới thực tế giữa hai nước, được chính quyền và nhân dân hai bên thừa nhận và tôn trọng. Do cả hai nước đều phải dựa vào nhau, đoàn kết hỗ trợ nhau cùng tiến hành cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ; cả Đông Dương là một chiến trường nên hai nước đều chưa đặt ra vấn đề quản lý biên giới lãnh thổ.
Sau năm 1975, vấn đề biên giới không những có điều kiện giải quyết mà còn là yêu cầu chung của hai nước. Hai Bộ Chính trị đã họp tại Hồ Tây (Hà Nội) tháng 2/1976 để cho ý kiến về nguyên tắc giải quyết vấn đề biên giới hai nước và ngày 18/7/1977 hai nước ký Hiệp ước hoạch định biên giới.
Để có cơ sở pháp lý đầy đủ cho việc quản lý biên giới, xây dựng biên giới hữu nghị lâu dài giữa hai nước góp phần bảo vệ an ninh biên giới, tăng cường đoàn kết và tạo thuận lợi cho việc làm ăn sinh sống của nhân dân hai bên biên giới, ngày 1/3/1990 hai nước ký Hiệp định về quy chế biên giới. Thi hành hiệp định đó, hàng năm hai bên có các cuộc họp về biên giới giữa hai nước với sự có mặt của các Bộ, ngành có liên quan và các tỉnh biên giới của hai nước để kiểm điểm việc thi hành Hiệp định về Quy chế biên giới.
TTVH