Từ những ngày đầu tháng 4 năm 1975, nhất là hai tuần trước ngày 30/4, trên địa bàn Quận 4 từ trong tiệm cà phê, trên xe xích lô, đến các xóm, trong các bến tàu…đâu đâu cũng nghe tiếng nhỏ to “đánh lớn”. Các cơ sở trong quận cũng nhận được chủ trương và một không khí náo nức hồi hộp đợi ngày hành động bao trùm khắp nơi. Những bà mẹ lo quyên góp gạo, thức ăn để đón bộ đội. Phụ nữ, công nhân bến cảng lo mua vải may cờ. Công nhân các nhà máy bàn bạc cách bảo vệ máy móc. Lực lượng thanh niên, học sinh, sinh viên,tự vệ mật đã sẵn sáng chờ khi có lệnh là nổi dậy cướp súng đạn của địch đánh địch từ ngay trong lòng địch.
Đúng 17 giờ ngày 26/4/1975, chiến dịch Hồ Chí Minh bắt đầu. Hoà nhịp với tiếng súng tấn công chung, nhân dân Quận 4 đã vùng dậy với một khí thế mạnh mẽ, quyết đánh và chắc thắng.
Ngày 27/4/1975 toàn thể công nhân xe lam ở đường Trịnh Minh Thế (nay là đường Nguyễn Tất Thành) đã dàn thành hàng ngang lật ngược xe ở trước dốc cầu Tân Thuận để ngăn xe buýt của bọn tài phiệt và phản đối chính quyền Thiệu dung túng cho bọn này tranh khách, cướp nguồn sống của họ. Cảnh sát đàn áp bắt một số người về giam ở bót Trần Văn Cát, công nhân kéo đến bao vây buộc chúng phải thả.
Ở khóm 1 và khóm 3 phường Khánh Hội (nay thuộc phường 18), từ 24/4/1975 truyền đơn kêu gọi binh sĩ hạ vũ khí, bỏ hàng ngũ về với gia đình, cùng lúc, truyền đơn kêu gọi nổi dậy được rải khắp phường.
Ở khóm 5 phường Cây Bàng (nay thuộc phường 8), cơ sở của ta đã nắm được số nhân dân tự vệ trong đó có người giữ kho súng, sẵn sàng cấp cho nhân dân và lực lượng vũ trang của ta. Ở đây, từ ngày28/4/1975 đã xuất hiện nhiều cờ, truyền đơn, khẩu hiệu cách mạng. Đến ngày 29/4/1975, cơ sở cùng lực lượng tại chỗ đã giành được quyền làm chủ.
Ở khóm 2 và khóm 3 phường Vĩnh Hội, từ tháng 2 và tháng 3 năm 1975, các cơ sở của ta đã tổ chức may cờ, in truyền đơn kêu gọi binh sĩ và nhân dân chuẩn bị nổi dậy. Ngày 27 và 28/4/1975, các cơ sở đã tổ chức cho bà con địa phương đi kêu gọi lực lượng nhân dân tự vệ khóm bỏ súng trở về với gia đình.
Chi bộ Đảng ở chợ Xóm Chiếu ngay từ đầu tháng 4 năm 1975 đã thông qua cơ sở nội tuyến và đặc biệt là gia đình vợ con, cha mẹ lính và cảnh sát, tuyên truyền thắng lợi của quân dân ta ở các chiến trường Tây Nguyên, Huế, Đà Nẵng…vận động bà con kêu gọi chồng con đào ngũ.
Tối ngày 29/4/1975, khi các binh đoàn chủ lực của ta đang áp sát thành phố, các cơ sở Đảng ở phường Khánh Hội (nay là các phường 15, 16, 18), cùng nghiệp đoàn ở nhà máy chỉ sợi Khánh Hội (số 5 đường Trịnh Minh Thế) đã loan báo cho bà con khắp ngõ xóm trong phường biết và gấp rút triển khai kế hoạch nổi dậy. Cũng trong tối ngày 29/4/1975, quần chúng nhân dân trong quận đã tự động phá kho lương thực để lấy gạo. Suốt đêm ấy không ai ngủ cả.
Sáng 30/4/1975, cùng với 5 mũi tiến công của binh đoàn chủ lực hùng mạnh tiến về giải phóng thành phố, lực lượng bên ngoài của Quận 4 cùng các lực lượng khác đang tập kết ở vùng Hố Bần (quận 8) đồng loạt tiến vào thành phố theo kế họach chung của Thành ủy và theo kế hoạch riêng của mình. Trong khi đó, quần chúng và cơ sở bên trong quận đã xuống đường kéo đến các bót cảnh sát kêu gọi binh lính chế độ cũ hạ vũ khí đầu hàng, rồi cắm cờ lên những vị trí cao nhất.
8 giờ sáng ngày 30/4/1975, nhân dân phường Khánh Hội chứng kiến cảnh tháo chạy tán loạn của lính chế độ Sài Gòn xuống Phú Xuân, Nhà Bè và ngược lại. Ô tô nhà binh nháo nhác, thúc còi inh ỏi, xe nọ chèn xe kia loạn xạ…Lợi dụng thời cơ này, cơ sở Đảng trong phường và nghiệp đoàn nhà máy đã tổ chức phá kho súng của bọn “nhân dân tự vệ” trong nhà máy chỉ sợi Khánh Hội trang bị cho lực lượng tự vệ mật và công nhân nhà máy. Cũng ở phường Khánh Hội, một lực lượng 50 người với đầy đủ súng đạn, băng cờ kéo đến chiếm bót cảnh sát Trần Văn Cát đóng trong phường. Viên đại úy Trưởng bót, cùng 20 cảnh sát đã đầu hàng, giao toàn bộ vũ khí, súng đạn và các trang bị quân sự. Cờ Mặt trận giải phóng được kéo lên trên nóc ngôi nhà chính của bót.
Tại phường Xóm Chiếu (nay thuộc phường 9 và phường 12) quần chúng đã kéo tới nhà tên cảnh sát trưởng và trụ sở nhân dân tự vệ kêu gọi đầu hàng, tiếp nhận vũ khí và tham gia thành lập chính quyền cách mạng tại đây ngay trưa 30/4/1975. Cũng tại phường Xóm Chiếu, cơ sở cách mạng cùng quần chúng chiếm bót cảnh sát khóm 1.
Ở phường Vĩnh Hội, một tổ vũ trang 8 người với 8 súng đã chiếm trụ sở khóm 2, sau đó phát triển chiếm các khóm khác của phường. 11 giờ ngày 30/4/1975, quần chúng đã treo lá cờ Mặt trận giải phóng tại trụ sở nhân dân tự vệ khóm 2 và khóm 3 phường Vĩnh Hội.
Ở phường Lý Nhơn, 8 cơ sở của ta chiếm trụ sở khóm 6 của phường. Đặc biệt, một nữ cơ sở mật ở phường Lý Nhơn đã dũng cảm cầm cờ giải phóng đến bót Dương Văn Ba phường Cây Bàng hù dọa địch, bọn địch ở đây hoảng sợ đầu hàng. Cờ giải phóng đã được quần chúng cắm lên điểm cao nhất của bót Dương Văn Ba.
Tại cảng Sài Gòn, cơ sở Đảng thông qua cơ sở nội tuyến tổ chức tuyên truyền lực lượng cảnh sát bỏ ngũ. Sáng ngày 30/4/1975, Trung đoàn 209, Sư đoàn 7 bộ đội chủ lực quân Giải phóng tiến vào cùng công nhân làm chủ hoàn toàn bến cảng.
Khi chiếc xe tăng của quân Giải phóng mang số hiệu 390 húc đổ cánh cổng chính và tiến thẳng vào Dinh Độc Lập, chính thức kết thúc chế độ Mỹ và tay sai ở miền Nam Việt Nam, đánh dấu giờ phút lịch sử vinh quang với Cờ Giải phóng tung bay trước tòa nhà chính Dinh Độc Lập lúc 11 giờ 30 ngày 30/4/1975. Cùng lúc ấy Quận 4 cũng được giải phóng với sự toàn vẹn về cơ sở vật chất, trong đó có nhiều xí nghiệp và bến cảng Sài Gòn, cùng với niềm hân hoan lan tỏa từ những con hẻm nhỏ ra đến những góc phố, những tuyến đường.
Nguyễn Hoài Bão
(Nguồn: Lịch sử truyền thống đấu tranh cách mạng của Đảng bộ và nhân dân Quận 4 (1930-1975), nhà xuất bản tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh)